Interview Ineke Smits

In Nederland is vanaf vandaag Little man, Time and the Troubadour in de bioscoop te zien. In deze documentaire van Ineke Smits volgen we kunstenaar Sipa Labakhua die met zijn marionettentheater door zijn vaderland Abchazië reist, op zoek naar het antwoord op de vraag: Wat is thuis? Met zijn theaterspel over hem en zijn vader is hij op zoek naar de ziel van het land. En wat betekent thuis voor zijn publiek? Er is veel gebeurd tussen het vroeger en nu. Interessant is dat we tijdens zijn rondreis elke keer weer een extra stukje van zijn theater stuk te zien krijgen. En dat er achteraf ook over gepraat kan worden met het publiek zorgt voor veel inzage in het land en zijn bewoners.

Vers terug uit Berlijn van een screening van haar docu staat regisseuse van deze film, Ineke Smits, ons te woord. Met de huidige situatie in Oekraïne en vele vluchtelingen die ook naar Duitsland gaan krijgt de documentaire ineens nog meer lading en wordt deze nog actueler. De screening werd dan ook goed bezocht.

Titel: Little man, Time and the Troubadour
Regisseur: Ineke Smits
Scenario: Ineke Smits, Arkhip Labakhua
Cast: Sipa Labakhua
Genre: Documentaire
Speelduur: 103 min

Meerdere van uw films/documentaires spelen zich af in Georgië. Of zoals deze film in Abchazië. Wat is uw band met dit gebied?

In 1989 was ik mijn filmmaster aan het doen in Engeland. Maar mijn grote voorbeeld is Sergej Paradzjanov, een Georgisch/Armeense filmmaker beroemd om de film De kleur van de granaatappels. Hij kwam naar Nederland toen hij in de jaren 80 eindelijk de Sovjet-Unie mocht verlaten. Ik ben toen naar zijn ontvangst in Rotterdam gegaan op het filmfestival waar hij ook jonge filmmakers bij zich had. En één daarvan was heel erg leuk en die kwam ook naar mijn film kijken. Dus eerst was er film en toen een filmmaker en de liefde en zo ben ik zelf in Georgië terechtgekomen. Hij is overleden in 1997, maar ik ben er toen blijven komen, omdat ik ontdekte dat dat gebied, de Zuid-Kaukasus, voor een filmmaker eigenlijk een metafoor is voor wat we op andere plekken ook meemaken. Maar daar is het heel erg gecondenseerd en ook nog eens absurd uitvergroot. Dus ik ben er eigenlijk gekomen vanuit de liefde, zowel de liefde voor cinema als de liefde in het leven. Maar kort samengevat is Georgië gewoon ‘never a dull moment’. Het is een krankzinnig absurdistisch land waar ik inmiddels vanaf 1989 veel meegemaakt heb.

U woont er ook gedeeltelijk. Hoe is dat zo gekomen? Hoe is de verdeling met wonen in Nederland en wonen in Georgië?

Met mijn huidige man, die juist weer binding heeft met Sarajevo, staan we dus eigenlijk beiden met één been in Oost-Europa. We hebben uiteindelijk een huis gekocht in Georgië. Dus we zijn er heel vaak en ik maak daar dus ook veel films. Juist omdat het zoveel te bieden heeft.

Hoe bent u Sipa tegen het lijf gelopen?

Mijn idee voor de film kreeg ik eigenlijk in Rotterdam. Daar woon ik als ik in Nederland ben. Ik woon om de hoek van het Turkse consulaat en in de tijd dat de Turkse president Erdogan stemmen probeerde te winnen in Nederland arriveerde de Turkse Minister van Gezondheid illegaal in Rotterdam, want de Nederlandse regering was tegen die verkiezingscampagne van Erdogan. En toen die tweede en derde generatie Turkse Nederlanders in Rotterdam aan het demonstreren en vechten met de Nederlandse politie waren vroeg ik mij af: Waar is thuis voor hen?

Ik ben me gaan verdiepen in nationalisme en heimwee en natievorming en alle aspecten die daar mee te maken hebben. Ik wilde ver van de politiek blijven. Ik wilde me niet bezighouden met het kiezen van een kant, historisch gelijk en conflicten die mensen eigenlijk al weten uit de media. Mensen hebben dan meteen al beelden in hun hoofd. Dat is de reden dat ik voor Abchazië heb gekozen. Ik was er al een keer geweest toen het nog Sovjet-Unie was. Toen ik voor mijn eerste research reis naar Abchazië ging had ik besloten dat ik, ook om de politiek te vermijden, het thema ‘thuis’ via de weg van cultuur in een onbekend land wilde vertellen. Ik wilde een universeel verhaal vertellen, waar iedereen zich mee kan identificeren. Ik ben op zoek gegaan naar kunstenaars, en Abchazië is niet zo groot en heel erg leeg. Er wonen maar 300.000 mensen en zo ben ik op de paar kunstenaars gestuit die daar wonen en werken en Sipa was de meest interessante.

Wist u meteen dat u een documentaire over zijn verhaal wilde maken?

Hij heeft mij een aantal van zijn kleine marionetten shows laten zien en zo zijn we al pratend op het idee gekomen om een marionetten show te maken op basis van zijn levensverhaal en daarmee op stap te gaan. Zeker als mensen het moeilijk vinden om zomaar te praten over hun diepste gevoelens, is het heel goed om een omgeving te creëren waardoor mensen het makkelijker vinden om te praten. Zo’n mini-theater is daar natuurlijk heel geschikt voor.

Sipa wilde eerst niet meedoen, hij zei ”Nee, nee, ik ben een kunstenaar en kunst moet voor zichzelf spreken.” Toen ben ik met een fles jenever, een stuk oude Nederlandse kaas en goede Samson shag naar hem toe gegaan. Ik heb hem uitgelegd dat zijn werk niet politiek hoeft te zijn, maar wel maatschappelijk geëngageerd is en dat ook de nieuwe show en de film dus goed in zijn oeuvre passen. En het ook een deel is van waar hij als kunstenaar voor staat. En toen ging hij overstag.

Hoe lang heeft u rondgereisd met Sipa?

We hebben het draaien een beetje opgedeeld. Omdat het zo ingewikkeld was met alle verschillende aspecten van theater, het publiek, interviews en portretten enzovoorts. Na de eerste twee shows zijn we al een beetje gaan monteren om te kijken hoe het geheel zou werken. Uiteindelijk hebben we de show 8 à 9 keer gedaan.

Deed Sipa het uit zichzelf, achteraf met het publiek in gesprek gaan?

Nee dat heb ik hem wel moeten leren. Hij houdt enorm van verhalen vertellen, wat hij ook bij iedere voorstelling graag deed, maar een discussie aangaan waarbij je het publiek de kans geeft om ook hun verhaal te vertellen, dat had hij nog nooit gedaan. Maar uiteindelijk vond hij dat ook interessant dus dat pakte heel goed uit.

De documentaire is al in 2019 uitgekomen. Is er veel erkenning geweest voor de documentaire op bijvoorbeeld festivals of andere plekken waar mensen de documentaire gezien kunnen hebben?

In Leipzig is de film in 2019 in première gegaan, en heeft al op verschillende festivals gedraaid, fysiek en online. Zoals bijvoorbeeld in Minsk, Taiwan, Tbilisi. Precies voordat de documentaire in Nederland en België zou uitkomen in de bioscopen, na de Nederlandse première op het IFFR (International Film festival Rotterdam) in 2020, kwam COVID. De korte versie is toen nog wel een keer op TV uitgezonden, deze duurt de helft van de bioscoopfilm, maar we vinden toch dat deze film zijn vertoning in de bioscoop nog verdient. En nu is er ineens de oorlog in Oekraïne, die de film super actueel maakt. Het is verschrikkelijk wat er gebeurt in Oekraïne, maar voor de vertoning van de film is dit een echte boost. Ik hoop dan toch dat ik door de actualiteit van deze film, de mensen uit West-Europa die de oorlog en het leven er omheen misschien niet goed snappen, maar wel geïnteresseerd zijn, iets meer context kan geven op wat er allemaal aan de hand is.

U had het er net over dat voor televisie er een korte versie is gemaakt. Wat haalt u dan uit uw film?

Vooral cinema haal je eruit. Dus de mooie lange shots van omgevingen en momenten van reflectie gaan eruit. We zijn echt heel erg lang bezig geweest met het monteren van de lange versie. Dat was echt een puzzel. Het minitheater, de reis, interviews. Om alles goed bij elkaar te brengen was lastig. De korte versie stond in twee dagen in elkaar. De focus ligt meer op de oorlog en minder op het onderwerp van ‘thuis’. Het is daardoor ook wel echt een andere film geworden.

U bent al een aantal keer genomineerd voor de film. Staan er nog meer festivals op de planning?

(Nominatie 2019: Grand Prix Documentary – Minsk International Film Festival “Listapad”.)
(Nominatie 2020: International Competition – Taiwan International Documentary Film festival)

Nou het lastige is dat er veel documentaires gemaakt worden in de wereld. En bij filmfestivals is het vaak zo dat films ouder dan twee jaar niet meer mee mogen doen. En deze film is natuurlijk in 2019 opgeleverd. Nu is er door COVID natuurlijk heel veel anders gelopen, dus misschien dat er nog wat festivals zullen zijn met uitzonderingen, maar ik ben bang van niet.

Welk onderdeel van de documentaire bent u het meest trots op?

Wat ik zelf het meest geslaagd vind is dat we zoveel rare en verschillende elementen bij elkaar hebben kunnen brengen. Film-technisch dus. En ik ben me er bewust van dat het geen blockbuster is maar een film waar je geduld voor moet hebben. Even voor moet gaan zitten voor het grote scherm. Maar ik ben heel erg tevreden met het werkproces. De samenwerking met het team was echt geweldig. Zelfs al zou het niet goed zijn gegaan dan is dat iets wat niemand mij nog af kan nemen. En uiteindelijk zie je het plezier waarmee de film gemaakt is ook af aan de documentaire. Ik werk nu samen met cameraman Piotr Rosolowski en mijn huidige man, Jeroen Stout, als geluidsman en verder lokale mensen in het team, wat ik altijd zoveel mogelijk probeer te doen. En het is echt een leuke tijd geweest om samen te werken en dingen samen te ontdekken over wat nu het beste werkt. Er is bij deze film echt niks waarbij ik denk dat had anders moeten gaan, of dat had ik anders willen doen. In zijn geheel vind ik het mijn beste film tot nu toe. Het is heel gek om dat zo te zeggen, maar zo voel ik het wel.

Wat hoopt u dat mensen meekrijgen uit deze documentaire? En wie zou deze documentaire moeten kijken?

Je wilt natuurlijk het liefst dat iedereen je film ziet. Het is best zorgelijk, maar ook wel weer begrijpelijk, dat nu natuurlijk die oorlog in Oekraïne voor heel veel mensen als een donderslag uit de heldere hemel komt vallen. Er zoveel aanbod aan nieuws en je kunt niet alles weten. En ik heb me natuurlijk veel meer verdiept in Oost-Europa. Dus als ik praat met mensen die uit Oost-Europa komen of daar wonen dan weten ze dat er in 2008 een vergelijkbare oorlog was met Poetin in Georgië. Die oorlog was gelukkig minder vernietigend, je zou kunnen zeggen dat het als een soort vingeroefening was voor wat er nu in Oekraïne gebeurt. Heel veel mensen weten dat niet. Wat ik hoop is dat mensen die eigenlijk weinig van de context weten, al die mensen die nu beseffen wat er gebeurt, die mensen zou ik heel graag wat meer achtergrondinformatie en meer context van wat daar gebeurt willen geven. Ook om beter te begrijpen wat er nu in Oekraïne gebeurt. Dat zou ik het liefste willen. Afgezien van dat ik heel erg blij ben dat mijn film nu ineens in twintig steden draait, wat ik nooit had verwacht, zou ik ook heel graag willen dat de mensen die begaan zijn met de wereld de film gaan zien. Maar ook de mensen die het nieuws niet volgen, zodat ze na het zien van de film meer interesse krijgen voor de rest van de wereld. En ten tweede hoop ik dat, in deze tijd van vluchtelingenstromen, dat mensen beter leren samen te leven en beter leren na te denken over wat het is om je huis te verlaten. Dat wij dus eigenlijk hier in West-Europa in onze handen mogen knijpen dat we hier gewoon kunnen blijven.

Welke projecten zou u in de toekomst nog willen realiseren?

Als je begint als filmmaker ben je eigenlijk bezig met jezelf en je eigen problemen. Een van de fijne dingen van ouder worden is dat je steeds meer geïnteresseerd raakt in de dingen om je heen. Wat je opvalt en bezighoudt, en waarvan je vindt dat het verteld moet worden.

Er zijn nog een aantal actuele onderwerpen die ik zou willen belichten. Zo ben ik met een nieuwe documentaire bezig: The Beauty of War. Op dit moment is dat natuurlijk ineens een hele controversiële titel. Want oorlog is natuurlijk helemaal niet mooi. Toch zijn er mensen die op de een of andere manier aangetrokken worden door oorlog en door het front. Om allerlei verschillende redenen. En dat zijn we nu aan het uitzoeken. Ik ben ook bezig met een speelfilm, met een actueel scenario voor denk ik vooral jongere mensen in West-Europa. Over wat protesteren betekend en wat strijd betekend om voor je rechten op te staan om werkelijk iets voor elkaar te krijgen. Het speelt zich af in de clubscene van Tbilisi, de hoofdstad van Georgië. Een jonge Nederlandse DJ draait in een club waar Georgische jongeren, activisten en de queer community echt zichzelf kunnen zijn. Een belangrijke vrijplaats voor een soms homofoob, behoudend en nationalistisch land, zoals de meeste landen in Oost-Europa. Het scenario is deels gebaseerd op een waargebeurd verhaal.

En dan heb ik ook nog een film die ik zou willen maken: ik hou van lekker koken en lekker eten. En ik zou heel graag een film willen maken over de verbindende kracht van zoiets dagelijks als eten en drinken. Hoe je mensen bij elkaar kunt brengen aan tafel. Maar het is heel moeilijk om films gefinancierd te krijgen in deze tijd, zeker als je meer in de arthouse hoek zit. Maar we geven niet op.

Chantal van Remmen

VOLG ONS

Wil je de hele week op de hoogte gehouden worden van het laatste nieuws? Houd dan onze pagina in de gaten of volg Entertainmenthoek op Facebook, Instagram, Twitter en Pinterest. Zo blijf je op de hoogte van het laatste nieuws rondom je favoriete films en series.